Сейсенбі, Наурыз 19Веб-сайт для публикации новостей в Урджаре

Үржар туралы

Үржар ауданының жер бедері едәуір күрделі. Егер оның солтүстік жағын Тарбағатай жотасының батыс сілемдері Қарауылтөбе, Ақтас (1316 м) және Ақшәулі (1618 м) таулары алып жатса, оңтүстік жағын Тарбағатай жотасының оңт. ұсақ шоқылы беткейі мен Алакөл ойысының солтүстік бөлігі алып жатыр. Осыған байланысты ауданның жер бедері солтүстік-шығыстан оңт.-батысқа қарай едәуір еңіс келеді.
Бұл аймақтың ауа-райы қатал және әдемі. Климаты тым континенттік.

Жер беті сулары Балқаш-Алакөл алабына жатады. Оған бастауын Тарбағатай жотасы мен оның сілемдерінен алатын Ай, Қарақол, Текебұлақ, Үржар Қатынсу, Еміл т.б. өзендері кіреді. Сасықкөл мен Алакөл көлдері бар. Таулы бөлігінің өсімдіктері мен топырақтары биіктік белдеуге сәйкес тараған. Сондықтан мұнда таулық күлгін, таулық шалғынды топырақ белдемдерінде шалғынды шөптер, өзен бойларында қайың, терек, жабайы алма, әр түрлі жемістер мен жидектер, тау етектерінде селеулі-бетегелі шөптер, шөлейтті бөлігінде жусан, бұйырғын, көкпек, жүзгін, т.б. өседі. Сонымен қатар облыс көлеміндегі, толған алма бақтары гүлден десте жамылған жалғыз ғана аудан.

Тарихы

Үржар ауданы Шығыс Қазақстан облысының оңтүстік шығысында орналасқан, 1928 жылы ұйымдастырылған. Үржар ауданының орталығы Үржар ауылы (селосы) Тарбағатай тауының оңтүстік етегіне қоныс тепкен. Ең жақын Аягөз темір жол станциясы 175 шақырым. Бұл елді мекен 19-шы ғасырдың елуінші жылдары қазақ (казачье) поселкесі ретінде пайда болған. Әрі бұл арада 1867-79 жылдар аралығында Қытайдың сауда өкілдігі жұмыс істеген. Үржар арқылы Ташкент және Семей керуен жолы өткен болатын. Сондай-ақ 1905-15 жылы қоныстандыру басқармасы орналасқан.
Үржар аймағының тұрғындары Кеңес Үкіметінің құрылуына белсене қатысты. Коммунистік партияның 1-ші аудандық комитеті 1922-ші жылы 1-ші ақпанда, 1-ші болыстық Кеңестер съезі 1922 жылы қазан айының 6-да ашылды.
Үржар ауданы Қазақстанның шығысындағы ең үлкен аудандардың біріне саналады. Осы өлкеде талай бір қиын да қилы кезеңдерде ерлігімен көзге түсіп, ел есінде қалған айтулы Әсет Найманбайұлына арналған бәйгетұлғалар көп деп айтуға болады. Бұл арадан екі мыңдай жыл бұрын Ұлы Жібек жолы өткен әрі осы замандардан бері құрыштай берік дала халқы өсіп-жетілді. Бұл өлкеде баланы ерте жасынан ат ертоқымына отырғызып, оларды мықты отыруға үйретті, егер керек болса, қиын кезеңдерде өз жерін, анасы мен қарындастарын қорғауға Әсет Найманбайұлына арналған бәйге қалыптастырды. Тағдырдың ауыр замандарында, аймақтың би мен батырлары салиқалы шешімдер қабылдап, ақындары ел бірлігін қолдаған өлең – жырлар шығарып, халықтың рухын көтерген. Жарбұлақ елді мекенінде туып-өскен Қабанбай батыр – сардарды тарих мәңгі ұмытпайды. Бүгіндері аса бір сүйіспеншілікпен «Әжелер»қазақ халқы оны «Дарабоз», «Хан батыры» – деп атайды. Тарбағатай алқабы, суықты да, аштықты да, соғыстыда, күштеуді де көп көрді. Үржар өңірі табиғаттың анық бояуы деуге әбден болады, бір жағы жазиралы дала, енді бір жағы көкжиекке көлденең түсіп жатқан Тарбағатай асулары. Қыс алдымен тауда басталып, алғашқы қар құзарт белдерде жатады.
Көктем болса ең бірінші бауырындағы алқапқа келеді, ал шыңдар жаздың ыстығына дейін қармен демалады. Бұл жақтың адамдарыда еңбекқор және олжалы. Үржар станциасы 1854 жылы құрылған. Бұл арада бірінші болып Сібірден Шекарашылар күнiне арналған салтанатқоныс аударғандар, онан кейін Жетісу қазақтарының әскерлері тұрған еді. Кейіннен Батыс Сібірдің шаруаларына бұл жаққа көшіп келуіне рұқсат берілді.
Қазіргі уақытта облыс бойынша аудан – ең үлкен ауданның біріне жатады. Қазір ауданда ауыл шаруашылығының жақсы жолға қойылуынан жергілікті экономиканың көтеріле бастағаны байқалады. Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу жоғары деңгейде дамып, дүкендерге жергілікті өндірістің тамақ өнімдері көптеп түсуде. Сауда мен тұрмыстық қызмет көрсету, кәсіпкерлік кеңейе түсуде.
Үржар ауданы 1928 жылды құрылған. Ауданның аумағы 23,4 мың шаршы шақырым орынға ие болады. Әкiмшiлiк ауданының орталығы Үржар ауылы болып табылады. Үржар ауылы Шығыс Қазақстан облысының оңтүстік шығысында Тарбағатай тауының оңтүстік етегіне орналасқан аудан. Үржар ауданы Қазақстанның шығысындағы ең үлкен аудандардың бірі болып саналады. Аудан Қытай халық Республикасымен және Алматы облысының Үшарал ауданымен шектеседi.

Аумағы

Үржар ауданының аумағы 2341372,0 га

Шекаралар

Қытай халық республикасымен шекара – 195 км.
Семей қаласымен аудан орталығына деиін – 560 км,
Өскемен қаласына – 510 км,
Алматы қаласына – 700 км,
Нұр-Сұлтан қаласына дейін – 1300 км.

Халқы

Халық саны 78235 адам.

Инфраструктура

51 мектеп, 1 колледж, 5 бала бақша, қосымша  білім беру 3, спорт  мектебі 1.

Өндіріс

Аудан экономикасының дамытуда агроөнеркәсіптік кешеңі маңызды роль атқарады. Ауданның ауыл шаруашылығының негізгі саласы мал шаруашылығы дамыған өсімдік шаруашылығына тиесілі.

  2017 жылдың қорытындысы бойынша өндірілген ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы көлемі 53 379,9млн. теңгеге жеткізіліп, 2016 жылмен салыстырғанда табиғи көлемінің индексі 103,6% құрады.

2018 жылдың 1-ші қаңтарына аудан бойынша ірі қара малы саны 91 632 бас,  жылқы – 27 444 бас,  қой мен ешкі – 214 517 басты  құрады. Асыл тұқымды ірі қара малдарын дамытумен ауданның 12 қожалығы, асыл тұқымды қой шаруашылығымен 2 қожалық және асыл тұқымды жылқы шаруашылығымен 3 қожалық айналысады.  Бүгінгі күні, аудан бойынша жалпы мал басынан асыл тұқымды ірі қара малының үлесі 5,1% (4699 бас), асыл тұқымды қойдың үлесі 3,9 % (8302 бас) және асыл тұқымды жылқы басының үлесі 3,0% (811 бас) құрайды.

Үржар ауданы бойынша 2017 жылы егілген барлық егістік көлемі 188,4 мың га құрап, 2016 жылмен салыстырғанда 1,2%  артты, соның ішінде барлық дәнді дақылдар – 50,3 мың га, майлы дақылдар – 83,1 мың га, картоп 2,5 мың га, көкөніс 1,7 мың га, бақша дақылдары 1,7 мың га құрады.

Қуаттылығы  тәулігіне  3 тоннаға дейін ет өңдейтін, шұжық өнімдерінің  70 тен  астам  түрін   өндіретін негізгі өндіруші «Швабские колбаски» ЖШС болып табылады. 2017 жылы өндірілген  өнім  көлемі 2016 жылдың  деңгейінде  өндіріліп, 280 тоннаны құрады.  «Арыстанбек Урджар» ЖШС-і  өндірген  сүт  және  сүт  өнімдерінің  көлемі   115,0 тоннаны  құрап,  былтырғы  жылдың деңгейінен  15 пайызға  артты.

Тау-кен өнеркәсібінің негізін көмір өндірумен айналысатын «Мадина» ЖШС ұсынады. 2017 жылы  бұл салада өндірілген тауарлық өнімнің көлемі 324,5 млн. теңгені құрап, 2016 жылдың (320,3млн.тг) деңгейінен 1,3% артты.

2017 жылы   өндірілген  өнеркәсіп  өнімдерінің  тауар көлемі 3574,3 млн.  теңгені құрап, 2016 жылдың деңгейінен 103,8% (3441,7 млн. тенге) құрады. Табиғи көлем  индексі  98,8%.

Ауданда 28 наубайхана  жұмыс істеп,  нан  және  нан  өнімдерімен  аудан  халқын  толық  қамтамасыз  етуде. 2017  жылдың  қортындысы бойынша  нан және  нан  өнімдерінің    көлемі  205 тоннаны  құрап, 2016 жылдың  деңгейімен  салыстырғанда 13,5 % кеміді. Сонымен  қатар, өндірілген  кондитерлік  өнімдер  57,0 тоннаны  құрап, 3,6% артты, 1725 тонна өсімдік майы өндірліп, 2016 жылмен салыстырғанда 0,5%  кеміді.

2017 жылы резеңке және пластмассалық бұйымдардың өндіріс көлемі 35,4 млн. теңгені құрап, 2016 жылмен  (29,5 млн.тенге) салыстырғанда 19,9%  артты. 

Турістік әлеует

Үржар ауданы шипалы емдік қасиетімен таңымал Алакөл көлі мен «Барлық-Арасан» курорты есебінен  Шығыс Қазақстан облысында қолайлы демалыс аймағына жатады.

   «Арасан-Тау» бөктерінде,  «Барлық»  жазығында,  ерекеше  минералды  суын  қолданатын   «Барлық- Арасан»  санаторий  орналасқан.

    Осындағы  бастаудың  химиялық  құрамы  және  әлсіз  радиоактиві  суы «Цхалтубо», «Сары-Ағаш», «Алма-Арасан»  минеральдық  суларына  ұқсас.   Ауданда, санаториға  іргелес, «Арасан»  өзенінің жоғары  жағында,  «Барлық»  тауынан  бастау  алатын, шипажайдан  жарты  шақырым  жерде   Барлықарасан бастауларының  13 суы жер  бетіне   шығып  жатыр.Бастау  сулары  құрамында  әлсізсутекті, сульфатты-хлоридті, натрилі, кальцилі жоғары  кремни ащылығы  бар. Цельсия суы  сияқты судың қызуы 20-42 градусты, тұрғылықты тұқымдарда және  35 метр тереңдіктел 44,5 градусқа   жетеді.   Еркін бөлінетін  газдар  азоттан  құралады. Бастаудың  ыстық  ваннысы тері, ревматологиялық   ауруларға,  буын  ауыруларының   шипасы үшін жазғы  уақытта   пайдаланылады. 

Экотуризмнің дамуына бір  бөлігі  Алакөл көлі, Алакөл  мемлекеттік қорығының    үлкен бөлігі ықпал етуде. Алакөл  көлі  Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы Алматы және   Шығыс Қазақстан  облысы шекарасында,  қытай  шекарасына алыс  емес орналасқан.

Ол Қазақстан аумағындағы ішкі су айдындарының ішінде  көлемі  жағынан  екінші және республиканың ағынсыз көлдерінің арасындағы  суытерең  көлдің  бірі. Алакөл көлі  347 метр теңіздің деңгейінің биіктікте орналасқан. Ұзындығы – 104 шақырым, ал ені  – 52 шақырым,  жағаның  ұзындығы  348 шақырым, орташа тереңдігі – 22 метр, ең үлкен   тереңдігі – 54метр. Көлге 15-тен  астам тараулар  құйылады. Ол өзінің көркімен және ерекше табиғатымен бірегей. Көлдің жағалары қалың түбекпен, мүйістермен, шығанақтармен, айлақтармен тілінген.

Алакөл  көлінің  табиғи факторлары, таза таудың ауасы сияқты, ландшафт кескіндідері, түздік әртүрлі өсімдіктері мен  ашты-тұзды суға  шомылу емдік  үдерістердің   негізгі  рөлін  атқарады.

Алакөл – әлемдегі  бірден-бір  қара жағажайлы, малта мен шағылды,  су  құрамында  кремнидің  көптеген саны бар көл. Демалыс  пен  шипажай  үшін  таза,  түздік ауа, минералдық сулар және бастаудың  минералданған күкірттісутектің батпағы  қолайлы жағдай тудырады. Судың қызуы жаз уақытында + 20…+ 25 градусқа дейін  жетеді. Алакөл көлінің  суы   өте мөлдір, таза, құрамын  Қара және Өлі  теңіздің суларымен  салыстыруға  болады  және  Менделеев   кестесінің барлығы кіреді, бұл тері аурулары, тыныс алу  аурулары, ой-сүйек және жүйке жүйе ауыруларына бірден-бір  шипа.
Көлдің орталық бөлігінде  үш аралдан: Улкен пейілді, Кишкене Аралтобе, Белкудук  архипелагы  орналасқан, 1998 г. Алакөл мемлекеттік табиғи қорық құрылды. Жағаның ахуалы шұғыл континентті. Көлдің үстінен  күрделі желдік режим белгіленеді. Желдің ең көп жылдамдығы  көлдің солтүстік  бөліктерінен  40-50 м/сек, оңтүстік-шығысынан және орталығынан- 50-60 м/сек жетеді. Күзгі-қысқы  кездегі  желдер ең белсенді, толқынның биіктігі  2-2,5 м дейін жетеді. Мұзқатқының ұзақтығы  2 ай (ақпан-наурыз), 0,8м мұзыдың  қалыңдығы (ақпанда). Мұздың  еруі- сәуір – мамыр айының  басы.

     Алакөл көлі  бойынша қызыл кітап енген: қызғылт және бұйра пеликан,  аққу-кликун, савка, орлан-белохост, змееед, журавль-красавка, дрофа және басқалар, мынадай сирек құсты, сияқты қоқиқазды, каравайка, жас ақ аққұтан.
Алаколь балықпен: ақ алабұға, госый осман, одноцветный губач, көл бай және речная маринка, сазан, судак және карась балықтарына  бай.

     2017 жылы  Үржар ауданының  Қабанбай  ауылы Алакөл  көлі  жағалауында   демалушыларға : 147 демалыс үйі, 27 сауда  дүкені,  15  қоғамдық тамақтану орны, 24 сауда бутиктері ,  2 ресторан , 1 дәрігерлік пункт, 1 дәріхана және 1 автобекет нысаны халыққа қызмет көрсетті.

     2017 жылы Алакөл көлі жағалауындағы кәсіпкерлік нысандарынан түскен инвестиция көлемі 1 741,4 млн.теңге немесе ауданның негізгі капиталға  салынған инвестиция  көлемінің 22,9%-н құрады.   

2017 жылы  мемлекеттік  қолдау «Бизнестің  жол  картасы  2020» бизнесті  қолдау  мен  дамытудың бірыңғай  бағдарламасы  шеңберінде  туризмді  дамыту  бағытында  Алакөл көлі  жағалауындағы  кәсіпкерлікті дамытуға, демалыс  үйлерінің  құрылысын салуға  және  кеңейту  мақсатында  барлығы  289,5 млн.теңгеге  8  жоба субсидияланды.

Туризм саласын дамыту мақсатында «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағдарламасы аясында,  «АШҚҚҚ» АҚ-ы  арқылы 3 млн.теңге болатын 1 жоба, «Аграрлық несие корпорациясы» арқылы 34,9 млн.теңге болатын 3 жоба іске асырылды.

2017 жылы Алакөл көлі жағалауын аббатандыру бойынша  орташа жөндеу және жарықтандыру, жаяу  жүргінші  жолдарын жасау   жұмыстары, автовокзалды, автотұрақты, арбатты, жағажайды  абаттандыру жұмыстары  жүргізілді. 

Loading

Бөлісу: